Κ. Π. Καβάφης, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον

Παρασκευή 3 Ιουνίου 2011

Ιστορικό πλαίσιο: Ο ίδιος ο Καβάφης  καθό­ρισε το ιστορικό περίγραμμα / πυρήνα του ποιήματος. «Αναφέρεται εις την εποχήν, καθ’ ην ο ηττηθείς Αντώνιος επολιορκείτο υπό του Οκτάβιου εις την Αλεξάνδρειαν (Πλουτάρχου, Βίος Αντωνίου) και την στιγμή καθ’  ην και αυτός ο προστάτης θεός Διόνυσος τον εγκαταλείπει (αόρατος θίασος). Το ποίημα μας διδάσκει ότι πρέπει να αντικρύζωμεν την συμφοράν με αξιοπρέπειαν». Γ. Λεχωνίτης, Καβαφικά Αυτοσχόλια, 1942, σ. 24

              

Βρισκόμαστε στο 30 π.Χ. ο Οκτάβιος κινείται κατά της Αλεξάνδρειας και την πολιορκεί με ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις από στεριά και θάλασσα. Στην Αλεξάνδρεια βρίσκεται ο Αντώνιος με την Κλεοπάτρα. Ο Αντώνιος είναι σε δεινή θέση και το τέλος του είναι πια δεδομένο.Τα γεγονότα που προηγήθηκαν του έτους 30 π.Χ. είναι τα εξής: Οι δύο συνάρχοντες, Οκτάβιος και Αντώνιος, είχαν μοιράσει τα εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο Μάρκος Αντώνιος, ο οποίος πήρε τις κτήσεις στην Ανατολή (στην Κιλικία, περιοχή της Μικράς Ασίας, απέναντι από την Κύπρο), συνάντησε εκεί την Κλεοπάτρα. Εντυπωσιασμένος από την ομορφιά της, άρχισε να αμελεί τις υποχρεώσεις του απέναντι στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και κυρίως απέναντι στη σύζυγό του την Οκταβία, η οποία ήταν αδερφή του Οκτάβιου. Σχεδίαζε, μάλιστα, να δημιουργήσει μια χωριστή αυτοκρατορία την οποία θα διοικούσε μαζί με την Κλεοπάτρα. Ο Οκτάβιος, αγανακτισμένος με τη στάση του Αντώνιου απέναντι στην αδερφή του και αναγνωρίζοντας τις επεκτατικές βλέψεις του εις βάρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του κήρυξε τον πόλεμο. Ο πόλεμος αυτός, που ουσιαστικά ήταν ένας εμφύλιος ανάμεσα στον Οκταβιανό και τον Αντώνιο, κρίθηκε με τη ναυμαχία στο Άκτιο το 31 π.Χ., όπου οι δυνάμεις της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου κατατροπώθηκαν.

Πλουτάρχου, «Βίος Αντωνίου», 75

«Λέγεται ότι γύρω στα μεσάνυχτα της ίδιας νύχτας, ενώ η πόλη ήταν βυθισμένη σε ησυχία και θλίψη, εξαιτίας του φόβου και της αναμονής για τα μελλούμενα, ξαφνικά ακούστηκαν αρμονικοί ήχοι από κάθε είδους όργανα και βοή όχλου και φωνές πανηγυρικές, όπως στις βακχικές γιορτές και πηδήματα σατύρων, σαν να περνούσε με θόρυβο κάποιος ιερός θίασος μέσα από την πόλη. Και  φάνηκε ότι κατευθυνόταν από το κέντρο της πόλης στην εξωτερική πύλη που έβλεπε στους εχθρούς και μόλις έφθασαν εκεί ο θόρυβος δυνάμωνε και ξεχύθηκε έξω από την πύλη. 

ἐδόκει δὲ τοῖς ἀναλογιζομένοις τὸ σημεῖον ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον, ᾧ μάλιστα συνεξομοιῶν καὶ συνοικειῶν ἑαυτὸν διετέλεσεν

= Αυτοί που αναλογίζονταν το σημάδι αυτό φρονούσαν ότι εγκαταλείπει τον Αντώνιον ο θεός, προς τον οποίο ο Αντώνιος έδειχνε πάντα ιδιαίτερη προσήλωση και με τον οποίο προσπαθούσε να εξομοιωθεί».

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

 Α. Να συσχετίσετε τον τρόπο ζωής που προβάλλεται στο ποίημα «Όσο μπορείς με τις παραινέσεις του ποιητή στον Αντώνιο. Να σημειώσετε τις παροιμιώδεις φράσεις των δύο ποιημάτων και να αναφέρεται σε ποιες περιστάσεις χρησιμοποιούνται;

Όσο μπορείς

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

*

Μην την εξευτελίζεις πιαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την,
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Β. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές μπορείτε να εντοπίσετε ανάμεσα στη στάση ζωής που επιλέγει ο Αντώνιος στο "Απολείπειν ο θεός Αντώνιον" και σ' αυτήν που επιλέγει στο ποίημα "Το τέλος του Αντωνίου";

Το τέλος του Αντωνίου

Αλλά σαν άκουσε που εκλαίγαν η γυναίκες
και για το χάλι του που τον θρηνούσαν,
με ανατολίτικες χειρονομίες η κερά,
κ' η δούλες με τα ελληνικά τα βαρβαρίζοντα,
η υπερηφάνεια μες στην ψυχή του
σηκώθηκεν, αηδίασε το ιταλικό του αίμα,
και τον εφάνηκαν ξένα κι αδιάφορα
αυτά που ως τότε λάτρευε τυφλά -
όλ' η παράφορη Αλεξανδρινή ζωή του -
κ' είπε «Να μην τον κλαίνε. Δεν ταιριάζουν τέτοια.
Μα να τον εξυμνούνε πρέπει μάλλον,
που εστάθηκε μεγάλος εξουσιαστής,
κι απέκτησε τόσ' αγαθά και τόσα.
Και τώρα αν έπεσε, δεν πέφτει ταπεινά,
αλλά Ρωμαίος από Ρωμαίο νικημένο[ς]».

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης